“Ang táong nagpapaniwala sa sabi-sabi, walang bait
sa sarili.”
—Matandang salawikaing Tagalog
Noong ika-30 ng Disyembre 1969, ang
historyador na si Renato Constantino ang nagbigay ng panayam sa Ikatlong
Lektura kay Rizal. Ang layunin ng panayam ay patunayan na si Jose Rizal daw ay American-sponsored national hero o ang
pinili ng mga mananakop na Amerikano na maging ang pambansang bayani ng
Pilipinas. Sa kalaunan, ang panayam ay inilathala bílang sanaysay sa anyong
librito.
Ayon kay Constantino:
“It was Governor William Howard Taft who
in 1901 suggested to the Philippine Commission that the Filipinos be given a
national hero.”
Ano ang pinagbatayan ni Constantino sa
sinabi niyang iyon? Ang isang editoryal ng lingguhang magasing Philippines Free Press, na nalathala sa
ika-10 pahina ng isyu nito noong ika-28 ng Disyembre 1946. Ang buong editoryal
ay nasusulat nang ganito:
“‘And now gentlemen, you must have a
national hero.’
“In these fateful words, addressed by
then Civil Governor Wm. H. Taft to the Filipino members of the civil commission
¾ Pardo de
Tavera, Legarda, and Luzurriaga ¾
lay the genesis of Rizal day, which the Filipino people celebrate next Monday.
“In the subsequent discussion in which
the rival merits of revolutionary heroes were considered, the final choice—now
universally acclaimed a wise one—was Rizal. And so was history made.”
Ang Editoryal ng
Philippines Free Press
Ano naman ang pinagbatayan ng sumulat ng
nasabing editoryal ng Philippines Free
Press? Wala. Basta sinabi lámang
ng editoryal na iyon na may nangyari raw na púlong noong 1901, na pinili raw ni
Taft na si Rizal ang maideklarang pambansang bayani, at ang pagkakadeklara raw
na iyon ni Taft ang siyang pinagmulan ng Araw ni Rizal (Rizal Day). Walang anumang binanggit na sanggunian bílang
patunay—ni katiting na talâbaba (footnote)
o talâdulo (endnote).
Ayon sa editoryal, sinabi raw ni Taft sa
isang púlong na ang mga Pilipino ay dapat magkaroon ng isang pambansang bayani,
at ang mga salitang iyon daw ni Taft (“And
now gentlemen, you must have a
national hero”) ang siyang pinagmulan ng Araw ni Rizal.
Kung ang mga salitang “And now gentlemen, you must have a national
hero” ay nauwi sa pagkakatatag ng Araw ni Bonifacio, Araw ni Mabini, o Araw
ni Del Pilar, lilitaw na si Andres Bonifacio, Apolinario Mabini, o Marcelo del
Pilar ang pinili ni Taft na maging ang pambansang bayani.
Subalit dahil ang mga salitang iyon ni
Taft ay nauwi raw sa pagkakatatag ng Araw ni Rizal, pinalilitaw ng editoryal na
pinili ni Taft na si Rizal ang maging pambansang bayani. At upang malaman ng
publiko at maging pormal ang pagkakapili kay Rizal, dapat ay ideklara ni
Taft—bílang ang Amerikanong Gobernador Sibil noon ng Pilipinas—sa pamamagitan
ng isang batas, proklamasyon, o anupamang katulad na dokumento na si Rizal nga ang
opisyal na pinili na maging ang pambansang bayani ng Pilipinas.
Ang
Historyograpiya
Ang historyograpiya ay ang pamamaraan ng
pananaliksik at pagsusulat ng mga aklat, sanaysay, o iba pang akda sa
kasaysayan. Ayon sa disiplinang ito, kung may sasabihin o isusulat na paksa sa
kasaysayan ang isang historyador o sinupamang tao, dapat ay may sasangguniin
siyang mga batayan bílang mga patunay sa kanyang sasabihin o isusulat. At ang
kanyang mga batayan ay dapat na mga primary
sources (pangunahing sanggunian).
Ang mga halimbawa ng mga primary sources ay ang mga kautusan,
proklamasyon, at batas na inisyu ng mga pinunò ng bansa at mga tanggapan ng
pamahalaan; mga liham sa pagitan ng mga tao; at mga talaarawan. Ang ilang
konkretong halimbawa ng mga primary sources:
Proklamasyon Blg. 652, serye ng 1934—ang dokumento
na nagpoproklama sa sampaguita bílang ang pambansang bulaklak ng Pilipinas; nilagdaan
ito ni Gobernador Heneral Frank Murphy noong 1934.
Kautusang Tagapagpaganap Blg. 134—ang atas na
nagpoproklama sa Tagalog bílang ang basehan ng wikang pambansa; nilagdaan ito
ni Pang. Manuel L. Quezon noong ika-30 ng Disyembre 1939.
Proklamasyon Blg. 1081—ang dokumento
na nagpoproklama sa pag-iral ng batas militar sa Pilipinas; nilagdaan ito ni
Pang. Ferdinand E. Marcos noong ika-21 ng Setyembre 1972.
Ang mga primary sources na ganyan ang dapat pagbatayan ng isang historyador
sa kanyang sasabihin o isusulat na paksa. Kung wala namang makitang primary sources ang isang historyador
para sa kanyang paksa, maaari siyang sumangguni sa mga secondary sources (ikalawang sanggunian).
Ang mga secondary sources ay ang mga aklat o artikulo na isinulat ng ibang
historyador. Subalit upang maging kapani-paniwala ang mga secondary sources, ang mga ginamit dapat na batayan ng mga ito ay
mga primary sources. Kung hindi
gumamit ng mga primary sources, hindi
kapani-paniwala ang mga secondary sources
na iyon.
Ang Unang
Pagkakamali ni Constantino
Ang sumulat ng editoryal na iyon sa Philippines Free Press ay nakagawa ng
isang mabigat na pagkakamali sa historyograpiya, dahil wala siyang anumang
pinagbatayan sa kanyang sinabi. Basta sinabi lámang niya na ganoon ang mga
nangyari noong 1901. Ang editoryal na iyon ay hindi isang primary source kundi isang secondary
source, at bílang isang secondary source ay hindi iyon
kapani-paniwala, dahil wala ngang anumang batayan.
Nahulog naman si Constantino sa mabigat
na pagkakamaling iyon, dahil ang naturang editoryal ang kanyang ginawang
batayan sa pagsasabing si Rizal ang pinili ni Taft na maging ang pambansang
bayani.
Dapat ang pinagbatayan ni Constantino ay
ang batas o proklamasyon mismo ni Taft na nilagdaan nito at nagsasabing pinili
nito si Rizal na maideklarang pambansang bayani. Subalit walang ganoong
dokumento, dahil walang nilagdaan si Taft na batas, proklamasyon, o anupamang
dokumento na nagdedeklara kay Rizal bílang ang pambansang bayani. Wala.
Ang Ikalawang
Pagkakamali ni Constantino
May isang napakahalaga at napakarikit na
dokumento sa kasaysayan ng Pilipinas—ang cautusan
o decreto na nilagdaan ni Pang.
Emilio Aguinaldo noong ika-20 ng Disyembre 1898. Ang kautusang iyon ay
nagdedeklara sa ika-30 ng Disyembre bílang isang pambansang araw ng pagluluksa
upang gunitain ang kadakilaan ni Rizal at iba pang bayaning Pilipino.
Ang kautusan ding iyon ang kauna-unahang
batas na nagdedeklara sa ika-30 ng Disyembre bílang isang pambansang pista
opisyal. Ang mga sumunod na batas tungkol sa Araw ni Rizal ay pagsang-ayon na
lámang sa tradisyon na pinasimulan ng kautusang iyon—ang paggunita sa ika-30 ng
Disyembre bílang isang pambansang pista opisyal.
Hindi sumangguni si Constantino sa
dokumentong iyon, o hindi talaga niya alam na may ganoong dokumento. O maaaring
nabása naman niya iyon, subalit iniwasang niyang banggitin iyon sa kanyang
lektura upang marahil ay hindi mabatid ng kanyang mga tagapakinig na mayroon
paláng ganoong dokumento.
Kayâ, nahulog na naman si Constantino sa
isa pang pagkakamali: Ang umayuda sa pagpapakalat sa sabi-sabi na ang pasya raw
ni Taft na ideklarang pambansang bayani si Rizal ang siyang pinagmulan ng Araw
ni Rizal.
Ang Ikatlong
Pagkakamali ni Constantino
Ayon pa sa sanaysay ni Constantino, pinili
raw ng mga Amerikano si Rizal na maging ang pambansang bayani, dahil salungat
siya sa kasarinlan at madugong pakikibaka. Papabor daw ang ganoong imahe ni
Rizal sa pananakop ng Amerika, dahil magsisilbing halimbawa iyon sa mga
Pilipino na huwag lumaban sa Amerika. Kayâ, hindi raw hinikayat ng mga
Amerikano na dakilain ang iba pang bayaning Pilipino. Ayon nga kay Constantino:
“The public image that the Americans
desired for a Filipino national hero was quite clear. They favored a hero who
would not run against the grain of American colonial policy. … The heroes who
advocated independence were therefore ignored. For to have encouraged a
movement to revere Bonifacio or Mabini would not have been consistent with
American colonial policy.”
Si Rizal daw ang dapat dakilaing bayani.
At ang mga katulad nina Bonifacio at Mabini ay dapat isantabi, dahil salungat
at banta ang mga ito sa patakarang pananakop ng Amerika.
Pinayagang
Maging Bayani si Bonifacio
Sa panahon ng pananakop ng Amerika sa
Pilipinas (1898-1946), hindi lámang si Rizal ang dinakila bílang bayani. Maging
ang mapusok at mapanghimagsik na si Bonifacio ay pinayagan ng mga Amerikano na
dakilain. Ang mga sumusunod na batas at hakbang ay isinagawa upang opisyal na
maitanghal na isang dakilang bayani si Bonifacio:
1. Akta Publika Blg. 2760—ang batas na
magpapagawa ng isang Pambansang Monumento ni Bonifacio sa Lungsod ng Caloocan.
Nilagdaan ito ng Amerikanong Gobernador Heneral na si Francis B. Harrison upang
ganap na maging batas noong 1918.
2. Akta Publika Blg. 2946—ang batas na
nagdedeklara sa ika-30 ng Nobyembre
(araw ng kapanganakan ni Bonifacio) bílang Araw ni Bonifacio (Bonifacio Day), dahil ayon sa batas na
ito, si Bonifacio raw ang “bayaning pangalawa kay Rizal” at “bayani sa gawaing para
sa kalayaan at kasarinlan.” Nilagdaan din ito ni Harrison upang maging ganap
nang batas noong 1921.
3. Akta Publika Blg. 3602—ang batas na
naglalaan ng ₱97,000 para sa Pambansang Monumento ni Bonifacio sa Caloocan.
Nilagdaan naman ito ng Amerikanong Gobernador Heneral na si Dwight F. Davis
upang maging ganap na ring batas noong 1929.
4. Nob. 30, 1933—Binigyang-parangal na
ang bágong-gawa na Pambansang Monumento ni Bonifacio sa Caloocan.
Malinaw na pinayagan ng mga mananakop na
Amerikano na ituring si Bonifacio na isang bayani. Kung banta si Bonifacio at
ang kanyang diwang mapanghimagsik sa pananakop ng Estados Unidos sa Pilipinas,
kung ang imahe ni Bonifacio ay ang makipaglaban para sa kalayaan at kasarinlan,
at kung hindi hinikayat ng mga Amerikano na dakilain bílang bayani si
Bonifacio, bakit opisyal na naitanghal si Bonifacio hindi lámang bílang isang
bayani kundi bílang isang “bayani sa
gawaing para sa kalayaan at kasarinlan?”
Kayâ, ang sinabi ni Constantino na
isinantabi at hindi pinayagang dakilain ang mga bayaning katulad ni Bonifacio
ay isang pagkakamali. Malakas at hindi kasi mabubuwag ang mga patunay na
ginawang isang bayani si Bonifacio sa panahon ng pananakop ng Amerika, at ang
mga mananakop na pinunòng Amerikano pa ang nag-apruba sa mga batas na opisyal
na nagtatanghal kay Bonifacio bílang isang bayani.
Veneration Without Verifying
Marami pang matitisod na pagkakamali sa
sanaysay ni Constantino, gaya ng pagsipi niya sa aklat na Between Two Empires (New Haven and London: Yale University Press,
1965) ni Theodore Friend, at ang paratang niya na si Rizal daw ay salungat sa
kasarinlan at madugong pakikibaka. Hindi na tinalakay pa ang mga iyon dito,
nang hindi na mapahaba nang husto ang blog na ito.
Ang sanaysay ni Constantino ay
naging napakatanyag na, at ginagamit na ito ng maraming galít kay Rizal bílang
awtoritatibong patunay sa kanilang paninirà kay Rizal na ito raw ay American-sponsored national hero. Ang
pagtanggap sa sanaysay na ito ay nagmimistula nang veneration without verifying (lubusang paniniwala, pagtitiwala, at
paghanga nang hindi muna inaalam kung kapani-paniwala ba ang mga pinagbatayan
nito).
Ang veneration
without verifying ay isang bulag na pagsamba, dahil ang mga naniniwala sa
sanaysay ni Constanino ay hindi man lámang isipin na:
1. Walang anumang patunay na may naganap
na púlong noong 1901 upang maghalal ng pambansang bayani ng Pilipinas, gaya ng minutes of the proceedings (mga talâ ng
mga naganap) sa púlong na iyon, dahil hindi naman talaga naganap ang púlong na
iyon.
2. Walang nilagdaan si Taft na batas,
proklamasyon, o anupamang dokumento na nagdededeklara kay Rizal bílang ang
pambansang bayani.
3. Ang Araw ni Rizal ay isang tradisyon
na itinatag ng mga Pilipino (hindi ng mga Amerikano) sa pamamagitan ng isang
kautusan ni Aguinaldo noong ika-20 ng Disyembre na nagdedeklara sa ika-30 ng
Disyembre bílang isang pambansang pista opisyal.
4. At ang mga paninirà na ipinupukol kay
Rizal—na si Rizal daw ay American-sponsored
national hero, dahil ang mga batas
daw na nagtatanghal sa kanya bílang pambansang bayani ay inaprubahan daw ng mga
Amerikano—ay maipupukol din kay Bonifacio, dahil ang mga batas na opisyal na
nagtatanghal kay Bonifacio bílang isang bayani ay inaprubahan ng mga Amerikano.
Maling
Pangangatwiran
Payag na payag ang mga sumasamba sa
sanaysay ni Constantino kung si Rizal ang sinisiraan na American-sponsored national hero. Subalit kung si Bonifacio na ang
tinawag na American-sponsored hero,
paglapastangan na raw iyon kay Bonifacio. Kung silá ang mamumukol kay Rizal,
ikinatutuwa nila. Kung ibinabalik na kay Bonifacio ang mga ipinupukol nila kay
Rizal, paninirà at ugaling talangka na raw iyon.
At ang pagiging American-sponsored national hero ni Rizal ay hindi na raw kailangan
ng mga patunay. Basta ganoon na raw iyon. Samantalang si Bonifacio raw ay
itinuturing nang bayani bago pa dumating ang mga Amerikano, at ang bagay na
iyan ay hindi na rin daw kailangan ng mga patunay. Basta ganoon na rin daw
iyon.
Anong uri ng mga argumento ang mga iyan?
Patas at makatwiran ba?
Mga Dakilang
Pilipino
Mga dakilang bayaning Pilipino sina
Rizal at Bonifacio, at ang mga kababayan nila mismo ang kumilala at nagtanghal
sa kanila bílang mga bayani, hindi ang mga Amerikano. Kung may sinang-ayunan
man na mga batas ang mga mananakop na Amerikano na opisyal na nagtatanghal sa
kanila bílang mga bayani, ang mga Pilipino naman ang nakaisip at nagpanukala sa
mga batas na iyon.
Hangaan natin ang ating mga bayani, at
pahalagahan ang kanilang mga ambag sa ating bansa at kasaysayan, sa halip na
magpapaniwala táyo sa mga sabi-sabi na wala namang matitibay na patunay, gaya
ng Veneration Without Understanding
ni Renato Constantino.
Talâsanggunian
Constantino, Renato. Veneration Without Understanding (1969).
Public Laws, Annotated. Lungsod ng Quezon: Unibersidad ng
Pilipinas. Sulpicio Guevarra, patnugot.
“They Chose Rizal,” Philippines Free Press (Maynila) Disyembre 28, 1946, p. 10.
