MAY
mga nagpapanukala na iproklama si Andres Bonifacio bílang ang kauna-unahang
pangulo ng Pilipinas. Sa kasalukuyan kasi, si Emilio Aguinaldo ang kinikilála
na may hawak ng naturang titulo. Para sa mga nagsusulong ng bagay na ito,
panahon na upang ituwid ang isang malaking pagkakamali raw sa ating kasaysayan:
Hindi si Aguinaldo ang unang pangulo ng bansa, kundi si Bonifacio.
Si
Bonifacio ang isa sa mga nagtatag ng Kataastaasang
Kagalanggalangang Katipunan Nang
Manǧá Anak Nang Bayan (KKKNMANB) o Katipunan.
Ang layunin ng samahang ito ay ang gapiin ang mga mananakop na Espanyol sa
pamamagitan ng isang madugong himagsikan.
Ang
Katipunan ay isang pambansang samahan; hindi ito isang pamahalaan mismo.
Mayroon itong pamahalaan sa mga purok, bayan, at lungsod, at isang
kataastaasang pamahalaan, ang Kataastaasang
Kapulungan. Ang kataastaasang pamahalaan ang siyang pambansang pamahalaan
ng Katipunan. Ito ang naghahalal sa Supremo
o Pangulo, ang pinakamataas na pinunò
ng Katipunan.
Ayon
sa Mga Pinagtatalunang Akta ng Katipunan,
ang Katipunan ay itinatag sa Trozo, Maynila, noong ika-19 ng Hulyo 1892, at sa
hatinggabi nang araw ding iyon ay itinatag ang Kataastaasang Kapulungan ng Katipunan
at inihalal si Bonifacio bílang ang unang Supremo o Pangulo ng Katipunan.
Pinanghawakan ni Bonifacio ang posisyong iyon hanggang sa sumabog ang
himagsikan noong Agosto 1896.
Ayon
naman kina Ladislaw Diwa, Aguedo del Rosario, Dr. Pio Valenzuela, at iba pang
personal na nakasáma ni Bonifacio, ang Katipunan ay itinatag sa Tondo, Maynila,
noong ika-7 ng Hulyo 1892, at ang unang Supremo nito ay si Deodato Arellano, na
nahalal sa posisyong iyon noong Oktubre 1892. Sumunod na Supremo si Roman Basa,
na nahalal noong Setyembre 1893. Itinanghal si Bonifacio bílang ang ikatlo at
huling Supremo sa mga halalan ng Kataastaasang Kapulungan noong Abril 1895 at
Agosto 1896.
Si
Aguinaldo naman ay nahalal na pangulo ng bansa nang ang mga pinunò ng Katipunan
mula sa Maynila at Cavite ay nagsagawa ng isang púlong sa Brgy. Tejeros, San Francisco de Malabon, Cavite, noong
ika-22 ng Marso 1897. Ang layunin ng púlong na iyon ay ang magtatag ng isang bágong
pambansang pamahalaan o republika na papalit sa Katipunan. Naitatag ang isang
republika, at ang nahalal ngang pangulo niyon ay si Aguinaldo.
Muling
naluklok si Aguinaldo bílang pangulo ng bansa noong unang araw ng Nobyembre
1897 nang itatag sa Biak-na-Bato, San Miguel, Bulacan, ang bágong Republika ng
Pilipinas; noong ika-23 ng Hunyo 1898, nang itatag sa Kawit, Cavite, ang
Pamahalaang Rebolusyunaryo ng Pilipinas; at noong ika-23 ng Enero 1899 nang
itatag sa Malolos, Bulacan, ang panibagong Republika ng Pilipinas.
Ang
mga batayan ng mga nagsusulong na gawing unang pangulo si Bonifacio ay ang mga
sumusunod:
1.
Bago sumiklab ang himagsikan laban sa Espanya noong ika-30 ng Agosto 1896,
nagtatag sina Bonifacio ng isang pambansang pamahalaan o republika.
2.
Si Bonifacio ang nahalal na pangulo ng naturang republika.
3.
Ang pangalan ng naturang republika ay Republika
ng Katagalugan.
4.
Si Aguinaldo ay isa sa mga heneral ni Bonifacio.
Ang
mga batayang ito ay hinango sa isang ulat na nalathala sa pahayagang La Ilustracion
Española y Americana sa labas nito
noong ika-8 ng Pebrero 1897.
Ayon
sa ulat, bago sumiklab ang himagsikan, ang mga manghihimagsik ay nagtatag ng
isang pamahalaan, na ang pangulo ay si Andres Bonifacio. Sinabi rin sa ulat na
ang generalissimo o pinakapunòng
heneral ni Bonifacio ay si Aguinaldo.
Sa
ika-88 pahina ng naturang pahayagan, may larawan si Bonifacio na ang nakalagay
na kapsiyon ay: ANDRES BONIFACIO, Titulado
Presidente de la Republica Tagala (Kinikilálang Pangulo ng Republikang
Tagalog).
Sa
labas din ng La Ilustracion Española y Americana noong ika-30 ng Marso 1897, sa
ika-203 pahina, may isang nalathalang larawan ng iba’t ibang selyo ng mga
manghihimagsik na nakumpiska ng mga may-kapangyarihang Espanyol. Ang isa sa mga
selyong iyon ay nagtataglay ng inskripsiyon na REPUBLIKA NG KATAGALUGAN.
Ang
kapsiyon ni Bonifacio at ang selyo ang pinakamatibay daw na mga ebidensiya na
mayroon ngang itinatag na republika sina Bonifacio, at ang pangalan ng
republikang iyon ay Republika ng
Katagalugan.
Ang
mga nabanggit na batayan ng di-umano’y pagiging unang pangulo ni Bonifacio ay
hindi katanggap-tanggap, dahil:
1.
Ang mga batayang iyon ay hindi nakasulat sa mga opisyal na dokumento ng
Katipunan at ng mga pamahalaan na itinatag ng mga Pilipino, kundi nakalimbag sa
isang pahayagan.
Ang
pagiging pangulo ng isang tao ay dapat pinatutunayan ng mga opisyal na
dokumento ng pamahalaan na kanyang pinamumunuan, at hindi dapat ibatay sa isang
ulat o larawan sa pahayagan. Marami ang mga opisyal na dokumentong nilagdaan ni
Aguinaldo, at ang nakalagay na pamagat niya sa mga iyon ay pangulo ng pamahalaan ng Pilipinas.
2.
Papaano na kung ang may-akda ng naturang ulat sa La Ilustracion Española y
Americana ay mali ang kanyang mga pinagbatayan, o di-kayâ’y mali ang
kanyang pananaw sa mga kasalukuyang pangyayari noon?
Halimbawa,
maaaring sa pananaw ng may-akda, ang Katipunan ay tinatawag na Republikang
Tagalog, dahil mga Tagalog ang naglunsad ng himagsikan, at nakatutok ang
himagsikan sa rehiyon ng mga Tagalog.
Maaaring
pananaw pa rin ng may-akda na dahil si Aguinaldo ang pinakatanyag na heneral ng
himagsikan nang mga panahong iyon (1896-97), si Aguinaldo na ang generalissimo ni Bonifacio. Mali ang
pananaw na ito, dahil wala ni isang opisyal na dokumento na nagsasabing si
Aguinaldo ang generalissimo ni
Bonifacio.
3.
Ang selyong may inskripsiyon na REPUBLIKA NG KATAGALUGAN ay hindi matiyak kung
pag-aari nina Bonifacio, at kung iyon nga ang pangalan ng pamahalaan na
kanilang itinatag bago sumiklab ang himagsikan.
Papaano
kung ang inskripsiyon na iyon ay inimbento lámang ng isang pangkat ng mga Mason
bílang pangalan ng kanilang lohiya? Ang mga Mason ay nakagawian nang bigyan ng
mga romantikong pangalan ang kani-kanilang lohiya. Ang REPUBLIKA NG KATAGALUGAN
ay maaaring isang romantikong pangalang panglohiya ng mga Mason.
4.
Ang unang tawag ni Bonifacio sa kanyang pamahalaan ay Katipunan. Ang pangalang ito ang makikita sa mga dokumentong
nilagdaan niya. Wala siyang anumang dokumentong nilagdaan na ang nakalagay na
pangalan ng kanyang pamahalaan ay Republika
ng Katagalugan. Kung gayon, hindi sina Bonifacio ang may-ari ng selyong may
inskripsiyon na REPUBLIKA NG KATAGALUGAN.
5.
Ang ikalawang tawag ni Bonifacio sa kanyang pamahalaan ay Haring Bayang Katagalugan. Ang Haring Bayang Katagalugan ay walang
iba kundi ang Katipunan pa rin. Ito rin ang pangalan ng kanyang pamahalaan na
nakalimbag sa iba pang mga dokumentong nilagdaan niya.
6.
Nang maganap ang púlong sa Tejeros noong Marso 1897, walang ipinagtanggol na
pambansang pamahalaan o republika si Bonifacio. Ang ipinagtanggol niya ay ang
Katipunan.
7.
Ang pamagat na ginamit ni Bonifacio sa buong panahon ng pamumuno niya ay una, Supremo o Pangulo nang Kataastaasang Kapulungan ng Katipunan, at sa huli, Pangulo nang Haring Bayang Katagalugan.
Ginamit niya ang huli matapos siyang magapi sa halalan sa pagkapangulo ng bansa
na ginawa sa púlong sa Tejeros.
8.
Ang pamahalaang itinatag nina Bonifacio noong bago sumiklab ang himagsikan ay
isang bágong Kataastaasang Kapulungan ng Katipunan. Katulad din ito ng mga
nahalal na Kataastaasang Kapulungan noong Oktubre 1892, Setyembre 1893, at
Abril 1895.
Kung
palilitawin na ang Kataastaasang Kapulungan ng Katipunan ay ang pambansang
pamahalaan o republika ng Pilipinas, lilitaw na si Deodato Arellano (ang unang
Supremo ng Katipunan) ang siyang kauna-unahang pangulo ng bansa. Subalit hindi
nga rin ito katanggap-tanggap, dahil ang Kataastaasang Kapulungan ay ang
kataastaasang pamahalaan ng Katipunan. Hindi iyon ang pambansang pamahalaan o
republika ng Pilipinas.
Dahil
sa mga argumentong ito, malinaw na si Bonifacio ay hindi kailanman naging
pangulo ng bansa. Naging pangulo siya ng Katipunan, hindi ng isang pambansang
pamahalaan o republika. Kayâ, taglay pa rin ni Aguinaldo ang pamagat na unang
pangulo ng Pilipinas.
Talasanggunian
Minutes of the Katipunan.
Maynila: National Historical Institute, 1996.
The Laws of the First Philippine Republic 1898-1899. Maynila: National Historical Institute, 1994. Sulpicio
Guevarra, patnugot.
The Writings and Trial of Andres Bonifacio.
Maynila, 1963. Teodoro A. Agoncillo, patnugot. ●
