Sabado, Nobyembre 16, 2013

Pagtatanim at Pagmamanukan—Isang Lunas sa Kahirapan sa Kanayunan


NANG kami ng aking pamilya ay nakatira pa sa Northern Samar, sagana kami sa mga bungang-kahoy at gulay. Ang mga punòng nagbubunga sa aming bakuran ay itinanim ng nanay ko nang dalaga pa siya; kayâ, nang lumalaki na kaming magkakapatid, lagi kaming may mga napipitas at nalalantakang bungang santol, abokado, pili, langka, guyabano, at mangga. Palagi rin kaming magtanim sa aming bakuran ng mga gulay na ampalaya, sitaw, úpo, kalabasa, talong, malunggay, saluyot, sayote, at lalo na ng kamote.

Kung gusto naming magkakapatid na magmeryenda, namimitas lámang kami ng mga bungang-kahoy, o kayâ’y nagbubungkal ng mga ugat ng kamote at sakâ ilalaga ang mga iyon. Kung gusto naming mag-ulam ng gulay, pinupupol lámang namin ang mga dahon ng kamote, malunggay, o ampalaya, ginisa ang mga iyon, at sinasahugan ng alimango, hipon, o bagoong. Lumaki kaming magkakapatid na hiyang na hiyang sa mga bungang-kahoy at gulay.

Nag-alaga rin kami minsan ng mga manok at itik, na nakapagbigay sa amin ng mga itlog at karne. Isa ako sa mga tagapag-alaga ng mga iyon. Subalit natigil ang pag-aalaga naming iyon, dahil abala ang nanay ko sa pagiging guro at abala rin ang tatay ko sa pagiging pulis.

Isang dukhang lalawigan ang Northern Samar—sa aming barangay ay wala pang mga linya ng koryente, telepono, at tubig nang nakatira pa kami roon hanggang noong taóng 1982—subalit hindi kami kailanman nawalan ng makakain na bungang-kahoy at gulay. Hindi kami kailanman nagutom.

Nang lumipat na kami sa Kamaynilaan noong 1982, naibhan kaming magkakapatid, dahil hindi na kami makapagtanim ng mga bungang-kahoy at gulay. Sa Kamaynilaan kasi, halos sementado na ang bawat bakuran at lansangan. At mahal ang mga bungang-kahoy at gulay dito, samantalang libre lámang sa aming lalawigan ang mga iyon.

Sa mga nayon at lalawigan sa ngayon, marami pa ang mga espasyong maaaring tamnan at pag-alagaan ng mga manok, itik, o pabo. Kayâ, naiinis ako tuwing makakikita ng mga programa sa telebisyon na inilalarawan ang matitinding karukhaan daw sa mga kanayunan. Umaangal ang mga taganayon, dahil mahihirap daw sila. At ang may kasalanan daw sa ganoong kalagayan nila ay ang mga táong-gobyerno. Kung hindi raw talamak ang pangungurakot sa pamahalaan, at kung hindi raw sila pinababayaan ng pamahalaan, hindi raw sila magugutom.

Nakaiinis ang ganyang katwiran, dahil nakikita namang malalawak ang kani-kanilang mga bakuran. Napakarami ng mga espasyo na maaaring pagtamnan ng mga punòng nagbubunga at mga gulay, o kayâ ay pag-alagaan ng mga manok, itik, o pabo.

Bakit hindi subukin ng mga taganayon ang magtanim? Ang malunggay ay maaaring magsimula sa isang maliit na sanga na itutundos lámang sa lupa. Pagkaraan ng tatlong buwan, malusog na iyon. Pagkaraan ng isang taon, mayabong na iyon at ang mga dahon ay maigugulay na. Ang mga patapong tangkay ng kamote ay ibinabaon lámang sa lupa, at pagkaraan ng ilang linggo, ang mga talbos niyon ay mayabong na at maigugulay na rin. Kahit sa mga pasô o timba lámang, maaari nang magtanim ng mga gulay.

Bakit hindi rin subukin ng mga taganayon ang mag-alaga ng mga manok, itik, o pabo? Mga katutubong uri ng ganitong mga ibon ang alagaan nila, dahil hindi mahirap palakihin. Gawan lámang ng kulungan at bigyan ng mga patuka at inumin, kusang lalakí ang mga ibong ito at sa kalaunan ay magbibigay na ng itlog at karne.

Kung walang pambili ng mga pananim o alagaing sisiw ang mga taganayon, diyan na dapat pumasok ang tulong ng pamahalaan. Bigyan ng mga lokal na pamahalaan ang mga taganayon ng mga libre o pautang na pananim, alagaing sisiw, at kulungan at patuka sa mga sisiw. Magsagawa rin ang mga lokal na pamahalaan sa mga bara-barangay ng mga libreng seminar-pagsasanay sa wastong pagtatanim at sa wastong pagpapalaki ng mga alagaing sisiw.

Matapos mabigyan ang mga taganayon ng mga binhing pananim, alagaing sisiw, kulungan at patuka sa mga sisiw, at mga pagsasanay, masusubok na kung sino talaga ang nais magbanat ng buto at mabúhay nang labas sa karukhaan.

Hindi naman kasi wasto ang katwiran na ang pamahalaan at mga politiko na lámang lagi ang may kasalanan at ang siyang dapat sisihin sa isyu ng karukhaan sa ating bayan. Kasi kung tama ang katwirang ito, aba, ang mga susunod na uupô sa Malakanyang, Kongreso, lokal na pamahalaan, barangay, at iba pang puwesto sa pamahalaan, kahit hindi pa nakauupô sa mga puwestong iyon, ay makasalanan na at dapat nang sisihin.

Magkakaroon táyo ng halalan para sa pangulo ng bansa sa taóng 2086. Ang mahahalal na pangulo sa taóng iyon ay hindi pa isinisilang sa taóng kasalukuyan (2013). Kung wasto ang katwiran na ang pamahalaan at mga politiko ang laging may kasalanan at dapat sisihin, aba, ang magiging pangulo ng ating bansa sa taóng 2086 ay hindi pa isinisilang sa ngayon, subalit makasalanan na siya at dapat nang sisihin. Wasto po ba ang katwirang iyan?

Hindi ko naman sinasabing ang pagtatanim at pagmamanukan ang siya nang nag-iisang lunas sa karukhaan sa mga kanayunan. Subalit ang kaunlaran at pag-ige ng búhay ay nagsisimula sa bawat isa. Hindi po ito nagsisimula sa mga politiko, sa halalan, at sa pamahalaan. Kung iaasa na lámang lagi sa mga politiko, halalan, at pamahalaan ang bawat bagay, hindi lubusang uunlad ang ating bansa, at patuloy na mababaon sa karukhaan ang marami sa atin. Gayong naririyan at abot-kamay lámang naman ang isang mainam na lunas sa mabigat na suliraning iyan. ●